Antybiotykoterapia bez tajemnic

W 1928 Alexander Fleming pojechał na wakacje. Jakież musiało być jego zdziwienie, gdy po powrocie ujrzał, że na płytkach zaszczepionych Staphylococcus nie pojawiły się kolonie tychże bakterii. Pojawiły się natomiast wykwity pleśni Penicillium chrysogenum. Jak się później okazało, pleśń ta, wydziela substancję, która działa zabójczo na wcześniej wspomniane bakterie. Substancja ta zyskała nazwę Penicylina i stała się pierwszym w historii znanym człowiekowi antybiotykiem.

Odkrycie Alexandra doprowadziło do rozwoju nowej gałęzi nauki i odkrycia kolejnych substancji niszczących mikroorganizmy chorobotwórcze, przy względnym bezpieczeństwie dla człowieka.

Antybiotyki mają swoich zwolenników i przeciwników, jednak nie da się ukryć, że ich odkrycie uratowało miliony ludzkich żyć. Substancje te pozwalają na łatwe wyleczenie infekcji bakteryjnych, których organizm nie potrafi wyleczyć sam. Nie można jednak nie wspomnieć o negatywnych skutkach przyjmowania antybiotyków. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się jak prawidłowo przeprowadzić antybiotykoterapię.

Co to jest antybiotyk?

Antybiotyk to substancja wydzielana przez jedne mikroorganizmy, a jej działanie polega na niszczeniu struktur komórkowych innych mikroorganizmów. Wykorzystuje się je w leczeniu zakażeń bakteryjnych, ale w wyjątkowych sytuacjach mogą być wykorzystywane profilaktycznie (np. w przypadku znacznego obniżenia odporności). 

Istnieje wiele różnych rodzajów antybiotyków, które można podzielić na klasy. Każdy z nich ma różne działanie. Oznacza to, że nie każdy antybiotyk działa na wszystkie rodzaje infekcji. Nie ma więc sensu przyjmowania antybiotyku, który pozostał nam po poprzedniej chorobie, ponieważ jest spore prawdopodobieństwo, że nie zadziała on na kolejną infekcję. 

Kiedy stosowanie antybiotyku ma sens?

Zacznijmy od mechanizmu działania antybiotyków. Bakterie są organizmami jednokomórkowymi. Oznacza to, że uszkodzenie komórki bakteryjnej lub zahamowanie jej pewnych procesów metabolicznych wiąże się z uszkodzeniem jej całego ciała, co hamuje proces rozmnażania (działanie bakteriostatyczne) lub śmierć. Może się to odbywać na różne sposoby. Niektóre antybiotyki hamują syntezę (produkcję) białek, kwasów nukleinowych czy ściany komórkowej. Inne upośledzają przepuszczalność błony komórkowej, przez co bakteria nie może np. wydalać substancji przemiany materii, które często stają się dla niej toksyczne. To działanie może mieć też drugie dno. Otóż, zaburzenia w przepuszczalności błony komórkowej mogą doprowadzić do śmierci głodowej bakterii. Antybiotyki działają bardzo wybiórczo. Jedne bakterie są na nie odporne, inne wrażliwe. Sukces antybiotykoterapii polega na tym, aby dobrać odpowiednią substancję do danej infekcji. Jeżeli będziemy przyjmować preparat, który nie jest nam potrzebny, to nie poprawimy tym naszego stanu zdrowia, a narazimy się jedynie na negatywne skutki działania leku. 

Kolejną sytuacją, kiedy przyjmowanie antybiotyku nie ma sensu, jest infekcja wirusowa. Wirusy nie są organizmami, oznacza to, że nie mają błony, ani ściany komórkowej, nie produkują białek, kwasów nukleinowych ani innych substancji. Nie rozmnażają się, nie odżywiają i nie wydalają. Jeśli uważnie przeczytałaś poprzedni akapit, to pewnie zauważyłaś, że żadne z wymienionych wcześniej mechanizmów nie wpłyną w jakikolwiek sposób na wirusy. Podobnie jak w przypadku źle dobranego leku, tak i tu, leczenie nie da pozytywnych skutków. Może ono narazić chorego jedynie na dodatkowe dolegliwości wynikające ze skutków ubocznych.

Jak prawidłowo przyjmować antybiotyk?

Aby leczenie antybiotykiem przebiegało prawidłowo i dało oczekiwany skutek, warto przestrzegać kilku zasad:

1. Przestrzegaj zaleceń lekarza – nie zmieniaj dawkowania, częstotliwości czy pory przyjmowania leku. 
2. Bądź regularna – regularność jest dość istotna, ponieważ jest ona ściśle zależna od cyklu rozwojowego bakterii. Bakterie potrafią się szybko namnażać. Podawanie antybiotyku o stałych porach pozwala na zniszczenie bakterii, które się namnożyły. 
3. Jedz, tak jak chce producent – składniki żywności mogą wpływać na działanie antybiotyku, hamując lub zmieniając jego działanie. Jeśli producent lub lekarz zaleca przyjmowanie leku na czczo, po lub w trakcie posiłku, to tak rób. Co więcej, przyjmowanie niektórych rodzajów pokarmów również może wpływać na działanie tychże substancji. Dlatego, jeśli w ulotce są jakiekolwiek ograniczenia w tym aspekcie, to warto się do nich zastosować. 
4. Nie przerywaj leczenia zbyt wcześnie – nawet jeśli ty, czy dziecko czujecie się już dobrze, nie przerywaj leczenia. Przyjmij taką dawkę leku, jaką zalecił lekarz. Często poprawę zdrowia widać już w pierwszych dniach leczenia, ale nie oznacza to, że wszystkie bakterie zostały zniszczone.
5. Działania niepożądane konsultuj z lekarzem – jeśli zauważysz jakiekolwiek działania niepożądane po zastosowaniu antybiotyku, nie przerywaj kuracji, lecz skontaktuj się z lekarzem. Lekarz podejmie decyzję o dalszych krokach. Jeśli dany lek nie będzie odpowiedni dla ciebie, czy dla dziecka, to prawdopodobnie lekarz zmieni go na inny. Zgłoś lekarzowi wszystkie efekty uboczne, jakie zauważyłaś u siebie podczas przyjmowania leku, nawet jeśli nie zostały one wymienione w ulotce. 
6. Unikaj alkoholu – alkohol może wpływać na działanie antybiotyków.
7. Nie zwiększaj dawkowania – większa dawka nie spowoduje szybszego wyleczenia, może wpłynąć jednak na zwiększenie działania objawów niepożądanych. Jeśli masz jakiekolwiek podejrzenie, że lek nie działa, lub też działa zbyt słabo, skontaktuj się z lekarzem. 
8. Przyjmuj probiotyk – antybiotyki, szczególnie te o szerokim spektrum działania mogą być zabójcze także dla bakterii probiotycznych bytujących na stałe w jelicie. Przyjmowanie probiotyku pomoże na bieżąco uzupełniać braki i ochronić nas przed innymi infekcjami.

Negatywne skutki przyjmowania antybiotyku 

Negatywnych skutków przyjmowania antybiotyków jest mnóstwo. Tak naprawdę każdy lek ma swoją osobną ulotkę, na której producent zamieszcza działania niepożądane. Mogą one być najróżniejsze. Jeśli tylko zauważysz u siebie jakiekolwiek działania niepożądane, nawet takie, których producent nie wymienił w ulotce, skontaktuj się z lekarzem. Jeśli zajdzie taka potrzeba, przeprowadzi on odpowiednie badania, aby wykluczyć lub potwierdzić szkodliwość leku, lub po prostu zmieni go na inny. 

Biegunka

Często podczas przyjmowania antybiotyków, chorzy uskarżają się na biegunkę. Może ona być spowodowana objawami ubocznymi lub wyjałowieniem organizmu. Bakterie jelitowe, które normalnie bytują w naszym jelicie, pełnią funkcję bariery zabezpieczającej przed wniknięciem mikroorganizmów chorobotwórczych. Jeśli ta bariera zostanie uszkodzona, to umożliwi wniknięcie drobnoustrojom. Podczas choroby nasz organizm jest nadto osłabiony i jego inne bariery ochronne mają słabsze działanie. Często dochodzi do infekcji, które powodują biegunki. Warto więc przyjmować odpowiedni probiotyk, który pomoże nam ochronić się przed takimi infekcjami. 

Probiotyki

Probiotyki to bakterie, które bytują naturalnie w naszym jelicie. Można przyjmować je z pożywieniem lub w postaci preparatów medycznych. Ich przyjmowanie podczas antybiotykoterapii jest bardzo ważne. 

Na naszej stronie już wcześniej pisałyśmy o probiotykach. Jeśli chcesz dowiedzieć się coś więcej na ten temat, to zajrzyj do naszych artykułów. Znajdziesz tam wyjaśnienie wszystkich pojęć związanych z probiotykami, dowiesz się, jak je odpowiednio dobrać i jak wspomagać ich działanie (mikroorganizmy, mikrobiom człowieka, probiotyczny słownik pojęć).

Oporność sposobem na przetrwanie

Czy wiesz, czym jest ewolucja? To szereg mechanizmów, które pozwalają organizmom dostosować się do zmieniających się, niekorzystnych warunków życia. Jeśli w otoczeniu pojawia się coś, co zabija organizmy z danej populacji i urodzi się jeden organizm, który potrafi przetrwać te zabójcze czynniki, to przekaże swoje geny następnym pokoleniom. Po kilku takich cyklach populacja odradza się odporna na te warunki. 

W przypadku zwierząt, czy roślin procesy ewolucyjne trwają setki, a nawet tysiące lat. Zmiany genetyczne nie są zauważalne szybko. W przypadku bakterii sprawa wygląda nieco inaczej. Cykl rozwojowy niektórych bakterii trwa kilka czy kilkanaście godzin. Nowe pokolenia przystosowane do niekorzystnych czynników pojawiają się nawet po kilku dniach. W taki sposób może wytworzyć się oporność bakterii na antybiotyk. Szczep bakterii, który był wrażliwy na działanie danego leku, zaczyna być na niego oporny, czyli niewrażliwy. Wówczas mimo tego, że lekarz dobrał odpowiedni antybiotyk, leczenie nie przynosi efektów. Z tego powodu nie warto stosować antybiotyków bez powodu. Całkiem niechcący możesz spowodować wytworzenie oporności bakterii. Te bakterie potem zaczynają infekować inne osoby i ich leczenie również staje się utrudnione. 

Antybiotyk podczas karmienia piersią

Karmienie piersią i antybiotykoterapia nie wykluczają się wzajemnie. Na rynku farmaceutycznym są dostępne antybiotyki bezpieczne dla dziecka. Mama może bez najmniejszych przeszkód poddać się antybiotykoterapii. Lekarze mają dostęp do bazy leków bezpiecznych podczas karmienia piersią. Jeśli lekarz każe ci odstawić dziecko od piersi z powodu antybiotykoterapii, zapytaj, czy jest jakiś inny lek, który nie będzie szkodził dziecku. Antybiotyki są stosowane podczas leczenia stomatologicznego, przy zapaleniu piersi, ropniu piersi, czy w innych przypadkach.

Zapamiętaj!

Antybiotyki zmieniły medycynę na lepsze. Umożliwiły leczenie infekcji, które wcześniej były trudne do wyleczenia, a niekiedy nawet śmiertelne, nie są to jednak całkowicie bezpieczne dla człowieka substancji. Mogą wykazywać działania niepożądane, a nadużywanie antybiotyków może prowadzić do wytworzenia oporności na dany antybiotyk.

Milena Żebrowska – inżynier żywienia człowieka i oceny żywności.