Czy mleko roślinne jest mlekiem?

Mleko roślinne pojawiło się na polskim rynku nagle i bardzo szybko zdobyło popularność. W tym artykule poszukamy odpowiedź na pytanie czy mleko roślinne jest mlekiem? Przeczytacie słów kilka o analogach mleka krowiego i czy mogą one zastępować mleko pochodzenia zwierzęcego w diecie małego dziecka.

Definicja mleka

Definicję mleka dla celów spożywczych podaje Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 sierpnia 2004 roku. Zgodnie z tym dokumentem mleko to: “produkt otrzymywany poprzez wydzielanie gruczołów mlecznych krów, owiec, kóz lub bawolic (…)”. Stanowisko, że mleko to wydzielina gruczołu mlecznego przyjęto także w Rozporządzeniu (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. Identyczną definicję podaje też wiele innych aktów prawnych, publikacji naukowych i źródeł popularność naukowych.

W żadnym akcie prawnym obowiązującym w naszym kraju, jak i całej Unii Europejskiej, nie znajdziemy nazwy “mleko” dla jakiegokolwiek produktu roślinnego. Tak więc mleko sojowe, ryżowe, kokosowe czy owsiane, według obowiązującego nas prawa, nie istnieje. “Mleko” roślinne to nie mleko, a NAPÓJ pochodzenia roślinnego. Stosowanie słowa “mleko” w odniesieniu do jakiegokolwiek produktu mlecznego jest niezgodne z przepisami prawa. Zgodna z prawem jest na przykład nazwa: analog mleka, napój.

Popularne napoje będące alternatywą dla mleka

Do napojów roślinnych będących analogami mleka należą między innymi: napój sojowy, ryżowy, owsiany, kokosowy, migdałowy, sezamowy. Wszystkie powstają w podobny sposób – moczenie nasion w wodzie, a następnie zmiksowanie całości. Ich wartości odżywcze, jak i kulinarne są różnorodne i mogą w ciekawy sposób urozmaicić dietę dziecka, ale nie powinny stanowić jej podstawy. Szczegółowe dane na temat poszczególnych napojów roślinnych znajdziecie tutaj.

Rozszerzanie diety o napoje roślinne

W zaleceniach zarówno WHO, jak i naszych krajowych instytucji (PTGHiŻD, Polskie Towarzystwo Pediatryczne – PTP) nie ma konkretnej informacji kiedy można wprowadzić do diety dzieci napoje roślinne. Warto jednak rozszerzać dietę w najlepszy możliwy sposób.

Jak podają wszystkie zalecenia, w okresie niemowlęcym podstawą diety ma być mleko matki lub jego substytut (formuła). Nie można więc zastąpić ich mlekiem krowim, mlekiem od innych ssaków, a tym bardziej napojem roślinnym. Zalecenia WHO mówią jasno, że rozszerzanie diety rozpoczyna się nie wcześniej niż po ukończeniu 6 miesiąca życia. Na tej podstawie można stwierdzić, iż napoje roślinne nie powinny znaleźć się w diecie dziecka wcześniej.

Napoje roślinne produkowane są z nasion danej rośliny i wody. Uznaje się, że wprowadzenie ich do diety dziecka następuje na podobnych zasadach, jak wszystkich innych produktów.

Napoje roślinne – jako analogi mleka krowiego – mają na tyle zbliżony smak do mleka, że dla niektórych osób są bardziej atrakcyjne. Również jako składnik diety niemowląt, szczególnie w rodzinach, w których napoje są powszechnie stosowane.

Podając niemowlęciu do picia preparat inny niż mieszanka mleczna lub woda, trzeba mieć świadomość, że dziecko może zrezygnować z formuły na rzecz owego preparatu.

Ponadto zgodnie z University of Michigan Health System, podstawą diety niemowląt powinno być tylko mleko z piersi lub formuła podczas pierwszych 12 miesięcy życia. Tylko taki sposób żywienia pozwala zapewnić wszystkie kwasy tłuszczowe, aminokwasy, witaminy, minerały i inne składniki odżywcze, których potrzebują niemowlęta do rozwoju. Podobnego zdania są też eksperci z WHO oraz PTGHiŻD. Dlatego lepiej jest zaczekać z podawaniem tychże napojów do momentu ukończenia przez dziecko pierwszego roku życia.

Podobnie jak mleko krowie, napoje roślinne mogą stanowić składnik potrawy i w takiej formie można śmiało podać dziecku napój roślinny przed ukończeniem pierwszych urodzin. Zastąpienie mleka krowiego napojem roślinnym w potrawie może stanowić ciekawą alternatywę smakową jak również urozmaicić dietę.

Po pierwszym roku

Po ukończeniu pierwszego roku wybór mlek jest znacznie większy. Można też spróbować podać dziecku napój roślinny do picia. Jednak jego ilość jest ograniczona – nie więcej niż kubek na dzień. Dziecko nadal powinno spożywać mleko (teraz może to być również mleko krowie) w ilości pół litra na dobę. Podawanie zbyt dużych ilości napojów roślinnych może doprowadzić do niechęci do mleka, a to z kolei może spowodować niedobory pokarmowe. Napoje roślinne mają znacznie mniej białek i zupełnie inny skład witamin i minerałów niż mleko. Eksperci doradzają, aby nie podawać napoju ryżowego przed 5 urodzinami, ze względu na obecność arsenu.

Pamiętajmy jednak, że żaden produkt spożywczy nie powinien stanowić podstawy diety, zarówno dorosłych, jak i dzieci. Spożywanie jednego produktu w dużej ilości może prowadzić do namiarów witamin czy składników mineralnych, ale i do ich niedoborów. Z tego powodu warto zadbać o urozmaicenie pożywienia rodzinnego.

Nie zastępuj mleka modyfikowanego napojem roślinnym!

Jak wyżej już było wspomniane, napoje roślinne nie są tak dobrym źródłem odpowiednich białek jak mleko matki czy jego substytut. Zastąpienie nimi właściwego pokarmu młodszym niemowlętom może być bardzo niebezpieczne.

W mediach został opisany przypadek z 2007 roku ze stanów Zjednoczonych, kiedy to pewne małżeństwo, skrajni weganie, postanowili “nie krzywdzić” swojego nowonarodzonego dziecka produktem odzwierzęcym. Uznali bowiem mleko modyfikowane, ale i też mleko matki, jako produkty odzwierzęce i karmili noworodka napojem sojowym oraz sokiem jabłkowym. Dziecko zmarło mając zaledwie 6 tygodni z powodu skrajnego niedożywienia. W momencie śmierci chłopiec ważył jedynie 1,6 kg. Prawdą jest, że dziecko dostawało pokarm, jednak nieodpowiedni. Napój sojowy, mimo najwyższej spośród napojów roślinnych zawartości białka, nie dostarczył dziecku odpowiedniej jakości tego ważnego składnika. Co więcej,  sok jabłkowy nie stanowił wartości odżywczej w tym zakresie.

Niedobór białka jest niebezpieczny również dla starszych niemowląt. Napoje roślinne podawane jako baza diety starszym niemowlętom, w znacznym stopniu mogą utrudnić ich rozwój fizyczny i psychiczny z powodu niedoborów białkowych.

Jednakże nie ma potrzeby całkowitej rezygnacji z napojów tego typu. Podawane w odpowiedni sposób (patrz akapit: Rozszerzanie diety o napoje roślinne) jest całkowicie bezpieczne.

Formuła na bazie soi

Rynek mleka modyfikowanego jest tak szeroki, że znaleźć można tam również preparat do żywienia niemowląt, tzw. mleko modyfikowane, którego podstawę stanowi soja, a nie mleko krowie czy kozie. Jednak nie można zamienić zwykłej mieszanki na formułę sojową. Wskazaniem do zastąpienia preparatów mleka krowiego mieszankami sojowymi jest galaktozemia oraz nietolerancja laktozy, która doprowadziła do ciężkiego uszkodzenia jelit. Nie powinno się wprowadzać tego preparatu mlekozastępczego wcześniej niż po ukończeniu 6 miesiąca życia i jedynie po nieudanej próbie karmienia dziecka preparatami o wysokim stopniu hydrolizy (eHF).

Kontrowersyjny napój roślinny

Napój roślinny to dość kontrowersyjny temat. Ma on bowiem swoich zwolenników jak i przeciwników. Pamiętając o zasadach prawidłowego wprowadzania produktów innych niż mleko, można za ich pomocą urozmaicić dietę rodzinną pod kątem wartości odżywczych i smakowych.

Jeśli rozważacie zastosowanie diety wegańskiej lub wegetariańskiej u swojego dziecka, bez względu na jego wiek, koniecznie wcześniej należy porozmawiać z dietetykiem i lekarzem. W przypadku niemowląt – dodatkowo można spotkać się z certyfikowanym doradcą laktacyjnym.

Milena Żebrowska – specjalistka w zakresie żywności i żywienia człowieka.

Źródła:

1. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 sierpnia 2004  w sprawie wymagań weterynaryjnych dla mleka oraz produktów mlecznych (Dz. U. Nr 188, poz. 1946).
2. ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (EWG) NR 1898/87 z dnia 2 lipca 1987 r. w sprawie ochrony oznaczeń stosowanych w obrocie mlekiem i przetworami mlecznymi.
3. ROZPORZĄDZENIE(WE) NR 853/2004 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego (Dz.U. L 139 z 30.4.2004, s. 55), zmienione przez: Rozporządzenie Rady (WE) nr 1237/2007 z dnia 22 października 2007 roku ustanawiające wspólną organizację rynków rolnych oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych.
4. Wioleta Stefaniak: Mleko roślinne, czy napój? Jak poprawnie się to nazywa? Portal Aliant. www.aliant.com.pl
5. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej KOMUNIKAT PRASOWY nr 63/17 (pobrane 07.2017), Wyrok w sprawie C-422/16 Verband Sozialer Wettbewerb eV/ TofuTown.com GmbH. www.curia.europa.eu.
6. Hoffmann, E. Kostyra: Jakość sensoryczna i wartość odżywcza wegańskich substytutów mleka krowiego. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1/2015, s. 53-57.
7. Informacja prasowa: www.wyborcza.pl
8. Hozyasz, M. Słowik: Mleka inne niż ogólnodostępne krowie – argumenty za i przeciw. Przegląd Gastronomiczny, 2013, 8 (2), s. 98- 107.
9. B. Pawłowicz, B. Cudowska, D. M. Lebensztejn: Preparaty mleka modyfikowanego i mlekozastępcze w żywieniu dzieci. Standardy Medyczne/ Pediatria, 2015, T. 12, s. 551-558.
10. Ziarno, D. Zaręba: Alternatywa dla mleka: napije roślinne a mleko, Forum Mleczarskie Biznes, 2016, 1, 23: www.forummleczarskie.pl
11. “Jakie mleko wybrać dla dziecka? Porównanie wartości odżywczej mleka zwierzęcego i roślinnego”, www.szpinakrobibleee.pl
12. Diamanti A, Pedicelli S, D’Argenio P i wsp. Iatrogenic kwashiorkor in three infants on a diet of rice beverages. Pediatr Allergy Immunol 2011;22:878-879.
13. Frank: Mleko roślinne – zdrowa alternatywa dla mleka krowiego: www.dziecisawazne.pl
14. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z archiwum Fundacji “Mlekiem Mamy”; zdjęcia w artykule: z archiwum prywatnego.