Żywienie niemowląt – decyzja (nie) należy do ciebie!

Zachęcanie matek do karmienia piersią przez personel medyczny, pojawiające się w przestrzeni publicznej ulotki informacyjne o karmieniu, czy mówienie o korzyściach naturalnego karmienia odbierane są w Polsce przez niektóre matki jako tzw. “terror laktacyjny”. Z drugiej strony jest wiele sytuacji, kiedy matki nie otrzymują specjalistycznego wsparcia laktacyjnego w placówkach służby zdrowia.

Ostatecznie około 60% matek w Polsce (i na świecie) karmi swoje dzieci sztucznie. A mimo to matki karmiące substytutem mleka kobiecego nie mają wsparcia i powszechnego dostępu do źródeł rzetelnej wiedzy na temat takiego sposobu karmienia.

Wytyczne WHO

Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdają sobie sprawę, że uzasadnione jest istnienie rynku substytutów mleka kobiecego. Jednakże ich zdaniem niewłaściwe praktyki żywieniowe prowadzą do niedożywienia niemowląt, chorobowości i umieralności we wszystkich krajach na świecie. Jeśli dojdą do tego nieodpowiednie praktyki stosowane w marketingu formuły, to wzrost problemów zdrowia publicznego jest nieunikniony.

Niemowlęta w pierwszych miesiącach życia są wrażliwe na niebezpieczeństwa związane z niewłaściwym żywieniem. Z tego względu matki karmiące sztucznie powinny być informowane o bezpiecznym stosowaniu mieszanek. Należy je również informować o społecznych i finansowych skutkach ich używania oraz zagrożeniach zdrowotnych wynikających ze stosowania niewłaściwej żywności lub niewłaściwych metod żywienia.

Wytyczne WHO zostały spisane w Międzynarodowym Kodeksie Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece, przyjętym w 1981 roku przez kraje członkowskie WHO (118 państw).

Karmienie sztuczne w polskich wytycznych

Zalecenia specjalistów

Zgodnie z polskimi wytycznymi matki, które zdecydują się karmić sztucznie lub muszą dokarmiać swoje dziecko formułą, powinny otrzymać indywidualną poradę na temat takiego sposobu karmienia. Szczególnie istotne są wskazówki na temat przygotowywania proszku do spożycia oraz przechowywania preparatów, przygotowanych do spożycia mieszanek, transport. Ważny jest również instruktaż z techniki karmienia butelką. Zanim matka podejmie decyzję o sposobie karmienia powinna  mieć przedstawione różne możliwości karmienia oraz przekazane informacje o krótko- i długoterminowych skutkach karmienia sztucznego.

Standardy opieki okołoporodowej

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 roku w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej, sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem, zwane potocznie standardami opieki okołoporodowej (SOO), zawiera zapisy, które określają poszczególne elementy opieki medycznej mającej na celu uzyskanie dobrego stanu zdrowia matki i dziecka, przy ograniczeniu do niezbędnego minimum interwencji medycznych. Jednym z ograniczeń jest podawanie noworodkowi mleka modyfikowanego. Noworodki mogą być dokarmiane początkowym mlekiem modyfikowanym, o ile wynika to ze szczególnej sytuacji medycznej. Zdaniem matek dokarmianie noworodków formułą jest nadużywane przez personel medyczny, albo odwrotnie – utrudniane, jeśli matka sobie tego życzy. Szczególną sytuacją medyczną jest również decyzja matki o nie karmieniu swojego dziecka w sposób naturalny.

Wspomniane rozporządzenie traci ważność z dniem 31 grudnia 2018 r. W jego miejsce, od 1 stycznia 2019 roku, wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej.

Ważną zmianą jest wprowadzenie w stosunku do podmiotów wykonujących działalność leczniczą oraz edukacyjną przedporodową zakazu prowadzenia działań reklamowych i marketingowych związanych z preparatami do początkowego żywienia niemowląt i przedmiotów służących do karmienia niemowląt.

Z drugiej strony nałożono na personel medyczny obowiązek udzielenia matce, która chce karmić sztucznie informacji o takim sposobie żywienia dzieci.

Podobnie, jak w poprzednich standardach, sztuczne mleko początkowe może być podane noworodkowi wyłącznie na zlecenie lekarza. Drugim przypadkiem, opisanym wprost, jest świadoma decyzja matki (po wcześniejszym instruktażu).

Wydatki na formułę

Okazuje się, że karmienie sztuczne generuje wydatki nie tylko dla budżetu domowego, ale i dla Skarbu Państwa. Żywienie takie kosztuje czasami sporo i może być obciążeniem dla budżetu domowego. Oprócz samych preparatów do żywienia niemowląt trzeba kupić akcesoria do karmienia (butelki, smoczki). Mają one określony termin przydatności, więc należy je wymieniać raz na jakiś czas. Informację o okresach ważności danych produktów przeczytacie na ich opakowaniach. Koszt formuły, to wydatek, który bezwzględnie musi być przewidziany w budżecie domowym. W zależności od potrzeb rodziców miesięczne wydatki mogą być jeszcze wyższe. Generują je dodatkowe akcesoria, których na rynku jest coraz więcej. Producenci bardzo często zachwalają swój produkt jako innowacyjny, ułatwiający karmienie, niezbędny, aby karmienie stało się łatwiejsze i przyjemniejsze.

Skarb Państwa ponosi również wysokie koszty z tytułu karmienia preparatami do żywienia z tytułu ich refundacji. Wydatki te są z roku na rok coraz wyższe i jak wykazała kontrola NIK – nie zawsze konieczne.

Opieka medyczna dzieci i wsparcie specjalistów

Eksperci WHO  uważają, iż niemowlęta i dzieci karmione sztucznie, niezależnie od przyczyny, powinny być objęte specjalną opieką w ramach systemu ochrony zdrowia i opieki społecznej. Według specjalistów stanowią one grupę ryzyka. [1]

W Polsce dzieci karmione sztucznie są objęte opieką zdrowotną na zasadach ogólnych. Natomiast te, które wymagają opieki specjalistycznej, są kierowane przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do objęcia opieką adekwatnej poradni.

Zdaniem Ministerstwa Zdrowia zapisy obecnie obowiązujących standardów opieki okołoporodowej nie obejmują instruktażu rodziców w zakresie bezpiecznego przyrządzania preparatów do żywienia niemowląt.

Brak szkoleń personelu medycznego

Tematyka leczenia żywieniowego (w tym dojelitowego i pozajelitowego) jest elementem studiów na kierunku lekarskim.

Pomimo tego, że większość dzieci jest karmionych formułą, to Ministerstwo Zdrowia nie zleca szkoleń dla personelu medycznego z zakresu karmienia sztucznego. Nie organizuje druku ulotek, czy informatorów dla rodziców poświęconych karmieniu preparatami zastępującymi mleko kobiece. Ministerstwo podkreśla, że w Polsce etykiety preparatów zawierają instrukcję dotyczącą odpowiedniego przygotowania i przechowywania preparatów oraz, że niewłaściwe postępowanie może stanowić zagrożenie dla zdrowia dziecka. Poza tym dostęp do preparatów do żywienia niemowląt, o ile nie są wydawane z przepisu lekarza, nie wymaga kontaktu z personelem medycznym.

Reklama formuły i ulotki

Co ciekawe – reklamy koncernów produkujących preparaty do żywienia niemowląt – pojawiające się w telewizji, radiu, czy prasie rodzicielskiej – odbierane są przez większość osób bardzo pozytywnie.

Ulotki znajdujące się w placówkach służby zdrowia uważane są za źródło wiedzy o karmieniu sztucznym, a nawet naturalnym. Firmy powiązane z przemysłem żywności dla niemowląt i małych dzieci tworzą portale, fora dla rodziców i ich pracownicy udzielają matkom porad w zakresie laktacji i karmienia piersią.

Światowa Organizacja Zdrowia i UNICEF zabraniają takich praktyk. Niektórzy specjaliści związani z żywieniem małych dzieci oraz z doradztwem laktacyjnym podzielają to zdanie. Widzą w nich zagrożenie dla karmienia naturalnego.

Mało kto zauważa, że reklamy, ulotki są tworzone w określony sposób. I to, że nie są kierowane wyłącznie do rodziców karmiących formułą. Z ich treści można dowiedzieć się między innymi, iż karmienie piersią jest trudne, bolesne, matkom brakuje pokarmu. Ulotki zachęcają też do podania formuły, by dziecko lepiej spało, nie miało kolek, itd.

Zarówno w reklamach, jak i na ulotkach zobaczymy zadbaną, uśmiechniętą kobietę ze swoim dzieckiem. Również uśmiechniętym. Bo mamy karmiące formułą są szczęśliwe, a dzieci uśmiechnięte, bo szczęśliwa mama to szczęśliwe dziecko. Zapewne nie raz mieliście okazję usłyszeć ten slogan.

Karmienie sztuczne – dlaczego milczą specjaliści?

Niektórzy mogą odebrać mówienie o karmieniu sztucznym jako reklamę substytutów mleka kobiecego. Koncerny nie potrzebują takiej reklamy, bo same robią to profesjonalnie, bazując między innymi na emocjach rodziców.

Jeżeli nie będziemy mówić o karmieniu sztucznym, to nie spowoduje to, że matki nagle przestają karmić w ten sposób. Będą i może jeszcze więcej, bo promocja karmienia piersią nie wszędzie jest odbierana pozytywnie.

Preparaty do żywienia niemowląt są ogólnodostępne. Można je kupić zarówno w sklepie na rogu, jak i w marketach.

Pediatrzy naddiagnozują alergie pokarmowe wśród niemowląt i przepisują recepty na preparaty przeznaczenia medycznego. Niekiedy przepisują je nawet wtedy, gdy matki o to poproszą. Wiele matek nie zdając sobie sprawy z kosztów karmienia sztucznego prosi lekarzy o przepisanie recepty na preparaty refundowane. Robią tak, ponieważ niekiedy okazuje się, że nie stać je na takie żywienie.

Dlatego potrzebny jest powszechny dostęp do rzetelnej informacji o substytutach mleka kobiecego zanim urodzi się dziecko. Informacji, które będą zawierały między innymi dane o składzie preparatów, o prawidłowym przygotowaniu proszku do spożycia i karmieniu. Bardzo ważnymi informacjami są również ryzyka takiego sposobu karmienia i przewidywane koszty dla budżetu domowego. Posiadając wiedzę rodzice będą mogli podjąć decyzję świadomie. A w przypadku zdecydowania się na taki sposób żywienia wiedzieli, jak prawidłowo dziecko karmić i zapobiegać chorobom z grupy ryzyka, np. cukrzycy, czy otyłości.

Źródła:

1. “Żywienie niemowląt i małych dzieci Globalna strategia żywienia niemowląt i małych dzieci, Raport Sekretariatu, fragmenty”, www.kobiety.med.pl
2. Korespondencja własna.
3. “Żywienie niemowląt i małych dzieci. Zasady postępowania w żywieniu zbiorowym”, www.imid.med.pl/
4. “Międzynarodowy Kodeks Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece”, www.mz.gov.pl/
5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 roku w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej, sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem, www.prawo.sejm.gov.pl/
6. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, www.prawo.sejm.gov.pl/
7. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z pixabay.com.